Ponieważ nieuchronnie zbliża się nowy sezon burzowy, chcielibyśmy zaprezentować zbiór ogólnych  zasad bezpieczeństwa podczas zjawisk burzowych. Szczególny nacisk kładziemy na wyładowania atmosferyczne, gdyż zazwyczaj one co roku przynoszą największą liczbę ofiar burz. Trzeba też jednak pamiętać o pozostałych niebezpieczeństwach, które są związane z burzami – silnym wietrze, ulewnym deszczu, trąbach powietrznych, gradzie.

Tytułem wstępu, kilka objaśnień.

Pełne grozy wyładowania elektryczne wywołują w ludziach strach i napawają trwogą. Uderzenie pioruna rozpoczyna się w chmurze od posiadającego wiele odnóg wyładowania pilotującego. Porusza się ono w dół z prędkością setek kilometrów na sekundę i w kilkadziesiąt milisekund pokonuje dystans kilku kilometrów, dzielących go od ziemi. Wyładowanie pilotujące ma stosunkowo niewielkie natężenie prądu – ok. 200 amperów. Wystarczająco dużo, żeby zabić człowieka, ale prawie nic w porównaniu z tym co dzieje się dalej.  Kiedy wyładowanie pilotujące dotyka ziemi, pomiędzy nią a chmurą następuje wyrównanie potencjałów i potężne wyładowanie o natężeniu ponad 20 000 amperów, a powietrze w którym płynie, osiąga temperaturę 30 000 st celsjusza !!! Pięć razy wyższą niż występująca na słońcu !!! To właśnie ta oślepiająca błyskawica, którą widzimy. Utworzonym wcześniej kanałem pędzi ona z powrotem ku górze z prędkością stanowiącą  istotną część prędkości światła i pokonuje ten dystans w czasie poniżej jednej milisekundy. Wydawałoby się wobec tego , że nie da się przeżyć uderzenia pioruna, a jednak z reguły przeżywa je 70 – 80 % porażonych osób.

A skąd się bierze przerażający huk ?

Wraz ze wzrostem temperatury ciała, rośnie również jego objętość. W piorunie dzieje się to po prostu błyskawicznie, a różnica temperatur jest ogromna. Nic więc dziwnego, że powietrze gwałtownie zwiększa swoją objętość i w celu wyrównania ciśnień rozszerza się na wszystkie strony z ponaddźwiękową prędkością, z siłą dziesięć razy większą niż ciśnienie atmosferyczne. Przekroczenie owej prędkości powoduje powstanie fali uderzeniowej, którą słyszymy jako głośny huk, trzask, albo dudnienie.

Miejsce uderzenia pioruna można przewidzieć, chociaż ma ono pewne cechy przypadkowości.  Pioruny dążą do ziemi najkrótszą i najlepiej przewodzącą drogą. Z początku jest nią powietrze, które nie najlepiej przewodzi prąd. W końcu strumień elektronów dociera do najwyższego punktu w okolicy, którym może być np. antena telewizyjna lub samotne drzewo. Takim punktem może być również człowiek znajdujący się na otwartej przestrzeni zwłaszcza, jeśli trzyma w ręku metalowy przedmiot. Najbardziej niebezpiecznym miejscem gdzie ludzie chowają się przed burzą, są właśnie samotne drzewa. Pioruny uderzają w nie ponieważ są wysokie, ale energia przechodzi również przez człowieka, gdyż przewodzi on prąd lepiej niż drzewo. Dlatego 25% ofiar porażeń przez błyskawice to ludzie stojący pod drzewami !

Nie ma bezpiecznego miejsca na zewnątrz podczas występowania burzy !!!

Jeśli burza zaskoczy Cię  na otwartej przestrzeni, możesz jedynie znacząco zredukować ryzyko porażenia piorunem !

Oto podstawowe zasady o których należy pamiętać podczas burzy.

1. Nie możesz być najwyższym punktem w swojej okolicy, gdyż wyładowania atm. zazwyczaj szukają najkrótszej drogi między chmurą a ziemią.
2. Nigdy nie szukaj schronienia pod drzewami, masztami, latarniami,  słupami linii energetycznych i wolno stojącymi wieżami – są one wysokie i przez to ściągają pioruny. Dodatkowo stanie pod drzewem podczas burzy naraża ciebie na śmiertelne niebezpieczeństwo uderzenia i przygniecenia spadającymi konarami, gdy zerwie się porywisty wiatr.
3. Unikaj wzniesień i szczytów górskich. Góry są wysokie, dodatkowo w wyższych partiach pozbawione są lasów i zabudowań. Pioruny najczęściej uderzają w najwyższe punkty w okolicy, w tym w szczyty górskie. Jeśli widzisz nadciągającą burzę, staraj się jak najszybciej schodzić w dół. Jeśli niedaleko jest schronisko górskie, udaj się do niego jak najszybciej i przeczekaj tam groźną pogodę
4. Jeśli burza zaskoczy ciebie na otwartej przestrzeni (polu, dużej łące), kucnij, jednocześnie maksymalnie zbliżając stopy do siebie. Jeśli piorun trafi w niedalekiej odległości, zniwelujemy wtedy skutek oddziaływania napięcia krokowego. Bieganie podczas burzy nie jest zalecane z tego powodu że czynność ta wymaga stawiania dużych kroków, co powiększa napięcie krokowe w razie bardzo bliskiego uderzenia pioruna.
5. Nie rozmawiaj przez telefon stacjonarny i nie korzystaj z urządzeń elektrycznych podłączonych kablem do instalacji. Piorun może uderzyć w linię energetyczną lub telekomunikacyjną i przemieszczać się nią aż do odbiorników (np. słuchawki telefonu). Na czas burzy część cenniejszych urządzeń elektrycznych lepiej odpiąć od instalacji, gdyż impuls elektryczny z wyładowania atm. może je zniszczyć. Pamiętaj jednak, że korzystanie w czasie burzy z urządzeń bezprzewodowych (np. telefon komórkowy, laptop nie podłączony przewodami do instalacji elektrycznej i telekomunikacyjnej) jest bezpieczne
6. Gdy słyszysz grzmoty, przerwij wykonywanie prac polowych, nie czekaj, aż zacznie padać. Piorun może uderzyć jeszcze przed strefą opadu. Odłóż wszelkie metalowe narzędzia i poszukaj bezpiecznego schronienia.
7. Gdy widzisz zbliżającą się burzę, jak najszybciej skończ prace na wysokościach (dachy,drzewa). Przebywanie na dachu w trakcie burzy stanowi dla ciebie duże zagrożenie
8. Podczas burzy najbezpieczniejsze są budynki wyposażone w instalację odgromową. Piorunochrony są wykonane z materiałów świetnie przewodzących prąd. Piorun po uderzeniu w budynek szuka najłatwiejszej drogi do ziemi. Instalacja odgromowa przez swoje właściwości bezpieczne sprowadza prąd z wyładowania atm. do gruntu.
9. Bezpiecznym miejscem podczas burzy jest samochód lub samolot. Metalowa obudowa samolotu czy samochodu tworzy tak zwana klatkę Faradaya. Dzięki temu prąd elektryczny przemieszcza się tylko po zewnętrznej stronie przewodnika, a pole elektryczne nie przenika do wnętrza pojazdu.
10. Gdy prognozowane jest wystąpienie burzy, nie parkuj samochodu pod drzewami. W razie pojawienia się silnego wiatru konary lub całe drzewo może zniszczyć twoje auto.
11. Jeśli na wolnej przestrzeni dopadnie cię gradobicie, a wokół nie będzie żadnego bezpiecznego schronienia, skul się i zasłoń głowę rękoma.

Gdy widzisz człowieka porażonego piorunem, działaj najszybciej, jak możesz!

Nie czekaj – każda sekunda jest na wagę złota!

Ostudź krew – opanuj nerwy – pozbądź się strachu !

Osoba porażona piorunem wymaga natychmiastowej pomocy medycznej !

Jeśli pomoc nadejdzie szybko (w czasie nie przekraczającym 5 minut od wydarzenia), można uratować życie !

Ponieważ porażenie piorunem polega na bardzo szybkim przepływie prądu o bardzo wysokiej energii po ciele do ziemi, osobę porażoną piorunem można śmiało dotykać, gdyż ładunek elektryczny w ciele ofiary nie jest gromadzony.

– pilnie wezwij pomoc;  zadzwoń pod numer 112 lub 999, aby wezwać na miejsce zdarzenia pogotowie ratunkowe

– sprawdź, czy osoba oddycha i ma puls. Jeśli osoba nie wykazuje oznak życia (nie oddycha, nie ma wyczuwalnego pulsu), natychmiast przystąp do resuscytacji czyli:

–  sprawdź drożność dróg oddechowych

– rozpocznij masaż serca wykonując rytmicznie 30 uciśnięć i 2 wdechy ratownicze w czasie 30 sekund

– wykonuj takie serie bez przerwy aż do przyjazdu pogotowia ratunkowego

– jeśli oddech i puls jest wyczuwalny, ofiarę ułóż w pozycji bocznej ustalonej, rany oparzeniowe przykryj jałowym opatrunkiem, ewentualne złamania unieruchom i pod żadnym pozorem nie oddalaj się od rannego.

W naszej szerokości geograficznej burze są nieodłącznym elementem krajobrazu, dlatego zanim wyjdziesz z domu zawsze sprawdź prognozy pogody, czy mogą wystąpić burze. To pozwoli Ci być bardziej wyczulonym na wszystkie objawy zbliżającej się burzy. Miej przygotowany plan działań na wypadek wystąpienia burzy. Określ bezpieczne miejsca w czasie burzy; zorientuj się, jak dużo czasu zajmie ci przemieszczenie się do bezpiecznego miejsca, gdy zastanie cię burza.

Zapoznanie się z powyższym powinno pomóc Ci uchronić się przed przykrymi skutkami tego niebezpiecznego i często lekceważonego przez nas zjawiska.

Stanisław Sabała